Hitnar í kolunum í Tyrklandi

Það ríkir einkennilegt ástand þessa dagana í Tyrklandi. Stjórnarskrárdómstóll og herinn eru að reyna að koma í veg fyrir að heittrúarmaður verði kjörinn forseti landsins og það gæti stefnt í átök. Frá því á þriðja áratug 20. aldar hefur Tyrkland verið veraldlegt ríki þar sem greint er á milli trúarlegs og veraldlegs valds. Byltingarmaðurinn Mustafa Kemal og stuðningsmenn hans reyndu m.a. að útrýma blæjunni sem konur gengu með og er hún enn bönnuð í opinberum byggingum. Islamistum hefur vaxið fiskur um hrygg og eru nú við stjórnvölinn.

Þegar ég las um ástandið í Tyrklandi rifjaðist upp fyrir mér fyrirlestur sem ég hlustaði á í fyrrasumar á kynjafræðiráðstefnu í Lodz í Póllandi. Þar ræddi tyrkneski mannfræðingurinn Ayse Gül Altinay um hernaðarhyggju sem tröllríður tyrknesku samfélagi og byggist á því að Tyrkir séu hernaðarþjóð og að allir landsins synir séu fæddir hermenn. Þessi "hugsjón" felur í sér réttlætingu á endalausu ofbeldi og yfirgangi gagnvart minnihlutahópum og stutt í að gripið sé til vopna. En hugsjónin felur líka í sér mótsagnakennda afstöðu til kvenna.

Árið 1915 stóðu tyrknesk stjórnvöld fyrir fjöldamorðum á armenska minnihlutanum sem bjó innan hins víðlenda Tyrkjaveldis sem reyndar var í andaslitrunum. Talið er að hundruð þúsunda Armena hafi ýmist verið drepnir eða reknir á flótta. Margvíslegar heimildir eru til um þessa útrýmingu og í Armeníu eru margir minnisvarðar um fórnarlömbin. Í tyrkneskri sögu er þessi atburður ekki til og það er hreinlega bannað að nefna hann. Rithöfundar sem hafa rætt þennan harmleik eru fordæmdir og ofsóttir. Ayse Gül Altinay var reyndar ekki að fjalla um þessa atburði heldur það hvernig hernaðarhyggjan hefur réttlætt atburði af þessu tagi. Hún byrjaði á því að minna á að Mustafa Kemal átti fósturdóttur sem varð eins konar tákn hinnar nýju blæjulausu konu í Tyrklandi. Hún gerðist orustuflugmaður og tók m.a. þátt í loftárásum á kúrdnesk þorp í fjallahéruðum Tyrklands. Í einu þessara þorpa bjuggu afi og amma kúrdnesku baráttukonunnar Nebahat Akkog (ekki þori ég að sverja að nafnið sé rétt skrifað hjá mér). Altinay spurði sömu spurningar og margir feministar hafa gert í tímans rás: voru konur að biðja um frelsi til að taka upp ósiði og valdníðslu karlveldisins? Þeirri spurningu svaraði Nebahat neitandi. Hún er kennari að mennt og fékkst við kennslu í þorpinu sínu þar til tyrkneskir hermenn réðust á það, handtóku eiginmann hennar og myrtu hann. Hún hóf baráttu gegn yfirgangi hersins með þeim afleiðingum að hún var handtekin og pyntuð. Sú reynsla vakti hjá henni margar spurningar um baráttuaðferðir og hvort Kúrdar væru að fara réttar leiðir. Kúrdar hafa háð vopnaða baráttu í fjöllum Tyrklands um áratugaskeið og er menning þeirra undirlögð af hernaðardýrkun rétt eins og meðal Tyrkja, að sögn Altinay. Hermenn eru hetjur og konur sem fórna sér annað hvort í sjálfsmorðsárásum eða grípa upp vopn bræðra sinna eða eiginmanna eru líka hetjur. Nebahat ákvað að fara aðrar leiðir og stofnaði friðarsamtökin The Women's Initiative for Peace (www.kamer.org.tr). Hún hefur verið fordæmd og ógnað úr öllum áttum, líka af sínu eigin fólki en mannréttindasamtök víða um heim hafa staðið vörð um líf hennar og frelsi. Sem betur fer er til fólk sem reynir að fara nýjar leiðir og trúir því að leið friðarins reynist betur en vopn og blóð. Betur að fleiri tileinkuðu sér þann boðskap. og vonandi tekst Tyrkjum að ná niðurstöðu í forsetamálinu án vopnaðra átaka.