Risið upp úr flensu

Ég sé að nokkrir gestir hafa kíkt á bloggsíðuna mína undanfarna daga. Þeir hafa eflaust hugsað: hvað er þetta ætlar konan ekkert að skrifa? Skýringin á þögninni er sú að á síðast liðinn laugardag lagðist ég í flensu með hita og ógnarlegri barka- og raddbandabólgu og hef legið síðan. Ég er loks orðin hitalaus en næturnar eru erfiðar með þungum hósta. Það stendur ekki á ráðum sem kona fær liggjandi í flensu. Rommtoddý (romm í heitu vatni og helst hunangi í stað sykurs). Engifer í heitu vatni (ég er einmitt með fullt glas af þeim drykk hér á borðinu), hunang í skeiðatali og svo alls kyns jurtate. Það síðasta sem ég lærði í þessum fræðum var að vanillute væri töfralyf. Ég reyni það næst.

Það versta sem ég veit við veikindi er ef ég get ekki lesið. Að þessu sinni var það ekki raunin og því klára ég hverja bókina á fætur annarri en þær bíða ólesnar í stöflum. Sú frábæra saga Skuggi vindsins er að baki, Óafía sem ég byrjaði á um jólin en varð að leggja til hliðar er líka búin og svo las ég frábæra bók sem var að koma út, Skíðaferðina eftir Emmanuel Carrère. Þetta er ógnvænleg saga um lítinn dreng sem ég mæli eindregið með. Við vitum frá byrjun að hann bjargast og því verða raunir hans ekki óbærilegar. Fyrst ég er nú að skrifa um bækur þá er ég líka nýbúin að lesa tvær bækur eftir þann frábæra norska höfund Lars Saabye Christensen, Hermann og Módelið. Módelið er nýkomin út og er með bestu bókum sem ég hef lesið um árabil. Hermann kom út 2005. Hún er svo skemmtileg (um leið og hún er ljúfsár) að ég hló hvað eftir annað upphátt. Lars Saabye hefur skrifað mikið um drengi sem eru utanveltu á einhvern hátt eða verða fyrir áföllum. Hermann er einn af þeim. Hann lendir í veikindum og lýsir höfundurinn því frábærlega vel hvernig vonleysi og þunglyndi legst á þennan litla dreng. Í lokin er þó von. Hermann er alltaf að lenda í vandræðum og beitir öllum brögðum til að losna úr þeim, einkum frábærum tilsvörum. Hann kemur t.d. alltaf of seint í skólann af því að hann fer að glápa á eitthvað eða er að velta einhverju fyrir sér og þarf að ljúga sig út úr vandræðunum. Ég er svo rétt að byrja á Dætrum hússins eftir Michèle Roberts en hún kom út fyrir síðustu jól og er ein þeirra bóka sem tilnefnd var til þýðingaverðlaunana á dögunum.  Nóg um bækur og veikindi að sinni.

Launamisréttið úr sögunni 2070 eða 2633?

Það reynist vel að halda morgunverðarfundi um ákveðin málefni. Ellefu kvennasamtök boðuðu til stefnumóts við stjórnmálaflokkana í gærmorgun á Grand hótel. Þetta var fínn fundur þótt gestir hefðu mátt vera fleiri. Það kom reyndar ekki að sök því umfjöllun fjölmiðla var aldeilis ljómandi og ef skilaboðin komast út í samfélagið er tilganginum náð.

Eins og staðan er nú hafa konur að meðaltali 62% af launum karla en kynbundinn launamunur, þ.e. munur sem eingöngu verður skýrður með kyni er 15.7% samkvæmt könnun Capacent frá árinu 2006. Þessi mikli munur bæði á meðallaunum og kynbundnum launamun endurspeglar mismunandi stöðu kynjanna. Konur fá lægri laun, ákveðin ábyrgðarstörf sem konur sinna í mun ríkara mæli en karlar eru lægra metin til launa, konur vinna fremur hlutastörf en karlar af því að þær sinna fremur börnum og búi en karlar og þannig mætti áfram telja. Fram kom í erindi Lilju Mósesdóttur hagfræðings að launamunur kynjanna  er meiri hér á landi en í nokkru öðru landi í Evrópu. Þær skýringar sem hún setti fram voru m.a. veik jafnréttislöggjöf, en launaleynd er til að mynda bönnuð á Norðurlöndunum. Stjórnvöld sem ættu að ganga á undan með góðu fordæmi eru ívið skárri en einkageirinn en þó er mikið um láglaunastöf kvenna innan opinbera geirans. Þetta er auðvitað óþolandi ástand og það þarf svo sannarlega að breyta hugarfarinu gagnvart störfum kvenna!

Árið 1976 var gerð launakönnun í framhaldi af kvennaári Sameinuðu þjóðanna 1975. Sú könnun leiddi í ljós að laun kvenna í þéttbýli voru að meðaltali 45% af launum karla. Árið 2006 var hlutur kvenna almennt kominn upp í 62% samkvæmt skattaframtölum. Ef gengið er út frá þessum tölum og áfram þokast löturhægt má búast við að jöfnuði verði náð árið 2070. Mörður Árnason þingamður benti hins vegar á að ef miðað væri við þróun mála frá 1994 (þegar stór log sambærileg aunakönnun var gerð) mætti búast við að launajafnrétti yrði komið á árið 2633. Ég veit ekki hvað á að kalla þennan hraða. Hann er minni en hraði snigilsins. Það er eins gott að bretta upp ermar og þrýsta á aðgerðir.

Lilja Mósesdóttir benti á þrjár nauðsynlegar aðgerðir. Í fyrsta lagi að lögfesta nýtt frumvarp til jafnréttislaga þar sem m.a. er kveðið á um bann við launaleynd og jafnréttisstofu veittar skýrari heimildir til að kalla eftir upplýsingum. Í öðru lagi að færa laun í hefðbundnum kvennastörfum til samræmis við laun í hefðbundnum greinum karla og í þriðja lagi að sett verði töluleg markmið til að draga úr launamun kynjanna næstu fimm árin. Það er ekki síst tillaga nr. tvö sem mér finnst brýnt að ræða. Eins og Lilja benti á er launamunurinn og vanmat á störfum kvenna þjóðfélaginu til mikils tjóns. Sífelld óánægja er meðal kvennastéttanna, t.d. kennara, sjúkrliða, hjúkrunarfræðinga o.fl. Þessir hópar hafa staðið í verkföllum og uppsögnum ár eftir ár sem auðvitað kosta ekki bara þá heldur samfélagið allt bæði vandræði og fé. Það er ekki gott, t.d. fyrir menntun barna að þær konur sem annast kennslu séu sífellt óánægðar eða hverfi á braut vegna þess að þeim finnst þær og störf þeirra lítils metin. Ég fullyrði að það sé mikill og stöðugur flótti úr kvennastéttunum yfir í önnur störf. Það er verulegur skortur á hjúkrunarfræðingum og sjúkráliðum enda gífurlegt álag á starfsfólki heilbrigðiskerfisins og nú er enn einu sinni mikill urgur í kennurum.

Hvernig ætlar íslenskt samfélag að verða samkeppnishæft þekkingarsamfélag (sem það er ekki samkvæmt skilgreiningu Evrópusambandsins) sem byggist á háu menntunarstigi ef grunnurinn er lélegur? Það þarf að stórbæta kjör kennara og styrkja undirstöður velferðarkerfisins í stað þess að byggja bæði menntun og velferð á illa launuðum konum. Það gengur ekki lengur. Gott velferðarkerfi er einn helsti styrkur Norðurlandanna og hins norræna módels sem hefur gert Norðurlöndin að samkeppnishæfustu ríkjum heims. Meira um það síðar en það þarf svo sannarlega að grípa til markvissra aðgerða til að bæta launakjör kvenna. Karlarnir verða bara að gjöra svo vel að sætta sig við það og sitja hjá í næstu umferð.  

Tilboð á Laugavegi

Ég rölti upp Laugaveginn í blíðunni í gærkvöldi eftir að hafa notið Cavalleria Rusticana. Það var margt um manninn, erlendir ferðamenn voru greinilega að koma úr langferð, fólk að fá sér að borða á veitingahúsunum og aðrir á leið í bæinn. Mér var sagt fyrir nokkru að það væri starfandi hóruhús við Laugaveginn svo ég notaði tækifærið til að horfa upp í glugga til að reyna að átta mig á því um hvða hús væri að ræða. Ég hef engar sönnur á að þessi saga sé rétt en eitt hús kemur augljóslega til greina. Sem ég gekk fram hjá einni búllunni ofarlega við Laugaveginn snöruðust þar út tveir menn. Annar þeirra snéri sér að mér og spurði af einlægni, eins og ekkert væri sjálfsagðara: Langar þig ekki til að eiga barn með mér? Ég svaraði því til að það væri um seinan. Þar með var það mál tekið út af dagskrá en í staðinn vildi hann fá að vita hvernig mér litist á framboð Ómars. "Hvað er hann Ómar eiginlega að hugsa?",spurði hann sinni hásu röddu. Við ræddum það mál og stöðuna í kosningabaráttunni meðan við héldum áfram upp Laugaveginn. Hinn maðurinn steinþagði. Sá ræðni sagðist búinn að gera upp sinn hug. Hann sagði mér í óspurðum fréttum að hann væri svona hás vegna þess að hann hefði verið skorinn á háls. Nokkru ofar við Laugaveginn kölluðu tveir náungar í hann og hann hljóp yfir götuna en kom að vörmu spori með þau tíðindi að þeir hefðu verið að bjóða sér eiturlyf en hann væri hættur öllu slíku. Þar með skildu leiðir.

Já, það er sem sagt boðið upp á eiturlyf og hugsanlega vændi á Laugaveginum. Þar eru svaðalegar búllur innan um fín veitingahús. Mér finnst það verulegt umhugsunarefni fyrir borgaryfirvöld hvernig hægt er að hreinsa Laugaveginn þannig að hann verði ekki að "rauðri" götu eða einhverju þaðan af verra. Hási náunginn sem vel að merkja var bæði ræðinn og kurteis og vinir hans verða einhversstaðar að vera en hvað á saman í miðborg Reykjavíkur? Reyndar varð mér hugsað hvaða sögu þessi maður ætti. Skorinn á háls en hættur í eiturlyfjum. Ég vona að hann fyrirgefi mér þessa frásögn, frétti hann af henni, og vonandi vegnar honum vel í lífsbaráttunni.   

Cvalleria Rusticana

Það var með hálfum huga sem ég fór í íslensku óperuna í gærkvöldi. Ég var með lausan miða en enginn vildi koma með mér. Sýningin hafði fengið heldur slælega dóma og því átti ég svo sem ekki von á miklu. En þvílík stemning! Það var klappað, stappað og flautað í lokin. Cavalleria Rusticana eftir Mascagni er einhver fallegasta ópera sem samin hefur verið (að mínum dómi) frá fyrsta stefi til hins síðasta. Kórinn hefði mátt vera betri á köflum en einsöngvararnir bættu það heldur betur upp og hljómsveitin var fín. Elín Ósk er fædd í hlutverk Santuzzu og var mjög dramatísk. Jóhann Friðgeir var mjög fínn og mikið er gaman að fylgjast með Ólafi Kjartani, hann verður sífellt betri. Ég er viss um að hann á eftir að ná langt með sína sterku og fallegu rödd - það geislar af honum krafturinn. Eins og fleiri óperur fjallar Cavalleria Rusticana um ástir, svik og afbrýðisemi sem leiða til óhamingju og dauða og það á sjálfum páskunum á Sikiley. Það er athyglisverður kynjavinkill í þessari óperu því Santuzza er "fallin" kona og á sér ekki viðreisnar von ef Turiddu giftist henni ekki. Þess í stað er hann drepinn vegna þess að hún sagði frá og örvætning hennar er hyldjúp. Þótt þetta sé mikið drama gekk ég út úr Gamla bíó alveg í skýjunum og raulaði stefin á leiðinni upp Laugaveginn. Boðskapurinn er: ekki taka of mikið mark á blaðadómum! Tónlistin stendur fyrir sínu.    

Konur í stjórnmálum

Það var gaman að hlusta á Karen Ross í gær í Norræna húsinu þegar hún fjallaði um fjölmiðla og konur í stjórnmálum. Karen hefur rannsakað fjölmiðla um árabil og rætt við stjórnmálakonur í Bretlandi, S-Afríku og Ástralíu. Hún er nú á leið til Nýja Sjálands en þar ætlar hún að ræða bæði við konur og karla í stjórnmálum til að fá samanburð á samskiptum þeirra við fjölmiðla. Upphafið er að finna í reynslu hennar sjálfrar frá því að hún bauð sig fram til borgarstjórnar og undraðist þá mjög hvernig  fjölmiðlar fjölluðu um hana. Þar er skemst frá að segja að alls staðar er sömu sögu að segja. Fjölmiðlar hafa mun meiri áhuga á aldri, klæðnaði, skartgripum eða klippingu kvenna en því hvað þær hafa fram að færa. Niðurstaða Karen Ross er sú að með slíkri umfjöllun sé stöðugt verið að gera lítið úr konum og draga úr trúverðugleika þeirra. Þær gera helst aldei neitt rétt. Ýmist eru þær of ungar eða gamlar, illa klæddar eða of ríkmannlega. Ráð kvenna eru þau að vera trúar sjálfum sér, passa að fjalla ekki eingöngu um mál sem leiða til þess að þær séu afskrifaðar af fjölmiðlum, heldur blanda sér í þær umræður sem fjölmiðlar telja til „stjórnmála“(gleyna þó alls ekki málefnum kvenna og barna), vera meðvitaðar um þær aðferðir sem fjölmiðlar beita, þar með talið hvernig ljósmyndir eru teknar af konum og gefa sem minnst færi á að vera negldar í staðalmyndir af móðurinni, glamúrgellunni eða karlkonunni. Konur þurfa að horfast í augu við þá staðreynd að þær sitja ekki við sama borð og karlar og hætta að afneita því. Dæmin eru allt of mörg og alveg sama hvort um er að ræða kratann Monu Sahlin eða íhaldskonuna Angelu Merkel í Þýskalandi.

Fjöldi rannsókna á fjölmiðlum staðfesta niðurstöður Karen Ross og sýna að þeir taka allt öðru vísi á konum en körlum. Fyrir allmörgum árum var gerð rannsókn í Danmörku sem leiddi í ljós að almennt fjölluðu fjölmiðlar neikvætt um konur í stjórnmálum og hömuðust á ákveðnum konum. Þáverandi menntamálaráðherra krata hét Jytte Hilden og það var alveg sama hvað hún gerði. Ef ekki var hægt að tæta í sundur eitthvað sem hún sagði þá var það klippingin eða klæðnaðurinn. Svo velja fjölmiðlar sér eina konu sem þeir hampa. Ég læt því ósvarað hver er í því hlutverki hér á landi nú um stundir. Á fyrstu árum Kvennalistans á þingi voru þingkonur hans fastagestir á listum yfir verst klæddu konur landsins. Þær voru auðvitað ekki almennilegar KONUR. Það þarf vart að minna á meðferðina á Monu Sahlin. Henni varð á í messunni og gerði dýrkeypt mistök en að lokum var hún  sýknuð af skattayfirvöldum en varð að segja af sér eftir að hafa farið í frí til Máritiíus ásamt aðstoðarmanni og lífvörðum, sem sagt á kostnað skattgreiðenda. Sænskir fjölmiðlarnir hökkuðu hana í spað og hafa alið á tortryggni í hennar garð. Hún reis samt upp að nýju og er nú formaður sænska Sósíaldemokrataflokksins. Allt áhugafólk um stjórmál ætti að lesa Krónprinsessuna eftir Hanne Vibeke Holst. Hún kom út á íslensku fyrir nokkrum árum og er byggð á talsverðri rannsóknarvinnu. Kveikjan að bókinni var herferðin gegn Monu Sahlin.  

Fyrir nokkrum dögum las ég grein um Nancy Pelosi sem nú er forseti Bandaríska þingsis. Hún er hatramur andstæðingur Írakstríðsins, styður frjálsar fóstureyðingar og hefur beitt sér í réttindamálum samkynhneiðgra. Hún er kona með sterkar skoðanir en þykir afar klók og mikil samningakona sem hefur tekist að þjappa demokrötum saman. Þegar Bush flutti síðustu
stefnuræðu sína sat hún sem fastast og klappaði ekki fyrir honum. Hún hefur setið í 20 ár á þingi. Þegar hún tók við embætti höfðu blöðin það helst um hana að segja hvað hún hefði verið í fínni dragt og með dýra skatrgripi (það þarf ekki að taka fram að hún er vellrík enda komast ekki
aðrir á þing í USA). New York Times setti í fyrirsögn á forsíðu: Ræður hún við starfið? (Can she do the job?). Eftir 20 ár á þingi! Hvað er nú þetta annað en kvenfyrirlitning. Konur eru ekki velkomnar inn í völundarhús karlveldisins og þær fá að finna fyrir því enda gefast margar upp.

Um þessar mundir er verið að endurtaka rannsókn frá árinu 2003 en þá var fylgst með hlut kvenna og karla í spjallaþáttum í útvarpi og sjónvarpi. Árið 2003 var hlutur kvenna 24% sem er auðvitað ekki í neinu samræmi við þátttöku kvenna í þjóðlífinu. Það verður fróðlegt að sjá hvað gerist nú fjórum árum síðar og hvort heimsókn Karen Ross leiðir til þess að fjölmiðlar líti í eigin barm. Ekki veitir af.

Kosningahegðun kynjanna

Einar Mar Þórðarson stjórnmálafræðingur flutti stófróðlegan fyrirlestur hjá RIKK núna í hádeginu. Hann hefur fengist við kosningarannsóknir um árabil og hefur verið að skoða mismunandi kosningahegðun kynjanna hér á landi. Í ljós kemur að munur á konum og körlum fer sívaxandi og stefnir í að hann nái nýrri hæð í kosningunum 12. maí ef marka má skoðanakannanir. Þessi munur er töluvert meiri hér en á hinum Norðurlöndunum sem vekur margar spurningar, einkum um flokkakerfið og afstöðu til velferðarmála sem eru konum mjög hugleikin.

Markvissar kosningarannsóknir hófust hér á landi árið 1983 en það var einmitt þá sem Kvennalistinn bauð fyrst fram til Alþingis. Árið 1983 mældist fremur lítill munur á konum og körlum en Kvennalistinn fékk þó megnið af sínu fylgi frá konum. Frá og með 1987 varð breyting á og síðan hafa konur kosið í sífellt meira mæli til vinstri. Kvennalistinn skilgreindi sig sem nýja vídd í stjórnmálum en ef viðmiðið er fyrst og fremst afstaða til velferðamála og hlutverks ríkisins við að tryggja jöfnuð þegnanna var Kvennalistinn vissulega til vinstri auk þess sem hann var andvígur ríkjandi stóriðjustefnu og lagði mikla áherslu á umhverfismál. Svo virðist sem kjósendur Kvennalistans hafi aðallega skilað sér til Samfylkingarinnar fyrst eftir að ævi hans lauk en nú liggur straumur kvenna yfir til VG.

Rannsóknir Einars Mars leiða í ljós að karlar eru mun flokkshollari en konur og að það eru málefnin fyrst og fremst sem ráða afstöðu kvenna. Það virðist líka hafa áhrif hvort konur eru ofarlega á lista. Konur kjósa konur og málefni. Samkvæmt því sem fram kom hjá Einari er verulegur munur á afstöðu kynjanna einkum til velferðarmála og umhverfismála eins og fam hefur komið í fréttum.

Í umræðum á eftir var spurt hvers vegna sjónum væri ekki beint að körlum? Hvers vegna eru karlar svona hægrisinnaðir? Er skýringin sú að þeir eru tengdari valdakerfinu og vinna í ríkara mæli í einkageiranum en konur? Það var líka bent á hve fylgissveiflurnar eru nátengdar stöðu efnahagsmála á hverjum tíma. Það er atriði sem vert væri að kanna nánar. Hefur sú mikla samþjöppun sem orðið hefur undanfarin ár á efnahagslegu valdi í höndum lítils hóps vellríkra karla, leitt til þess að munurinn á kjörum karla og kvenna hefur orðið augljósari en áður? Er það ein skýringin á því að konur streyma til vinstri? Það er líka athyglisvert að þegar Sjálfstæðar konur voru hvað virkastar innan Sjálfstæðisflokksins var kynjamunur hvað minnstur þar á bæ meðal kjósenda. Það er nokkuð sem sá flokkur mætti læra af. Samfylkingin sem hefur verið að missa fylgi kvenna þarf hins vegar að átta sig á því að það eru málefnin sem skipta mestu. Þar þarf hún að skerpa áherslur og tala til kvenna ætli hún sér að ná flugi að nýju og taka þátt í að fella ríkisstjórnina.